Openbaar vervoer in Amsterdam Noord
Onderzoek onder Amsterdammers naar de tevredenheid met de Noord/Zuidlijn
Medio juni 2019: een kwantitatief onderzoek naar de waardering en de beleving van de Noord/Zuidlijn (NZL), inclusief aanvullende buslijnen baarde opzien. Uit dit onderzoek, dat in samenwerking met Favas.net is uitgevoerd door Motivaction, blijkt dat met de komst van de nieuwe metro en de bijbehorende aanpassing van het busnet een groot aantal inwoners van Noord er behoorlijk op achteruit is gegaan.
Deze uitkomst wekte veel beroering. Het GVB heeft gesteld zich niet in de cijfers te kunnen vinden. De Vervoerregio Amsterdam reageerde (officieus) zelfs verbolgen. Niettemin heeft het onderzoek veel lof geoogst, zowel uit de praktijk, als uit de wetenschap. Bovendien zijn de uitkomsten door meerdere instanties en personen inmiddels bevestigd (zie de sectie ‘Vervolg en recente ontwikkelingen (2019-2022)’ verder op deze pagina). Recentelijk nog (maart 2022) wees de scheidende voorzitter van de stadsdeelcommissie Margo Andriessen op de in haar ogen ‘rampzalige situatie’ rond het metrostation Noorderpark.
Zie verder ook het persbericht van Motivaction (3 juli 2019).
En de wetenschappelijke paper over het onderzoek (22 november 2019).
Samenvatting en belangrijkste conclusies (2019)
Op 22 juli 2019 reed de NZL precies een jaar. Hoewel de aanleg van de lijn lange tijd bestempeld is als hoofdpijndossier (lange bouwtijd, enorme budgetoverschrijdingen en verzakte woningen in het centrum), lijkt het erop dat na een jaar veel Amsterdammers de lijn in hun hart gesloten hebben. 61% ziet de lijn als een verbetering voor Amsterdam en 28% als een verbetering voor hen persoonlijk ten opzichte van de oude OV-situatie. Toch is niet iedereen tevreden. De grootste onvrede over de NZL is gemeten in Amsterdam Noord; weliswaar ziet 56% van de Noordamsterdammers de lijn als een verbetering voor Amsterdam, maar 39% ziet de NZL als een verslechtering voor hen persoonlijk ten opzichte van de oude OV-situatie. Dit percentage van 39% in Amsterdam Noord ligt in de rest van Amsterdam een stuk lager (13%).
De pers heeft veel aandacht aan het onderzoek besteed. “De Noord/Zuidlijn doorkruist inmiddels nagenoeg een jaar Amsterdam. Uit het onderzoek blijkt dat het grootste gedeelte van de Amsterdammers de nieuwe metro niet gebruikt: slechts 2 procent van hen zit dagelijks in de Noord/Zuidlijn tussen werk en huis. Van de Noorderlingen zit 14 procent dagelijks in de metro”, schrijft de krant. Lees verder via deze link: parool.nl/amsterdam/noord-zuidlijn-is-verslechtering-voor-inwoners-nieuw-west-en-noord…
De wetenschappelijke paper over het onderzoek is 22 november 2019 in Leuven gepresenteerd op het jaarlijkse congres van het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk (CVS), dat deze keer het thema ‘Onder het vergrootglas van de boze burger’ had mee gekregen. De paper is samengesteld onder gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van Roel Schoemaker c.s. (Motivaction) en Rob van der Bijl (Favas.net).
Persbericht van Motivaction (3 juli 2019)
Vervolg en recente ontwikkelingen (2019-2022)
De cijfers van Motivaction werden aanvankelijk niet vertrouwd door de Amsterdamse overheden. Al in oktober 2019 geeft de gemeente Amsterdam het dataverzamelingsbureau DESAN de opdracht om een enquête uit te voeren over de bereikbaarheid van stadsdeel Noord. Februari 2020 worden de uitkomsten bekend gemaakt. De beoordeling van de ov-bereikbaarheid blijkt overeen te komen met de eerdere cijfers van Motivaction. Opnieuw wordt duidelijk dat veel Noorderlingen (39%) de bereikbaarheid per ov slecht vinden: zeer slecht 9%, slecht 30%. Daar staat tegenover dat velen het ov in Noord heel goed, of goed vinden (11%, 25%), dan wel als voldoende beoordelen (26%). Ook deze cijfers zijn in lijn met die van Motivaction. In zijn nieuwsbericht van februari 2020 benadrukt DESAN dat in buurten dichtbij een metrohalte men duidelijk positiever over de bereikbaarheid oordeelt dan in andere buurten. Veelzeggend is het onderstaande figuur dat DESAN bij zijn nieuwsbericht plaatste.
DESAN’s conclusie: “Ontevredenheid over de bereikbaarheid per openbaar vervoer wordt het vaakst toegelicht met een opmerking dat het OV voor de Noord/Zuidlijn beter was, met name door de directe busverbindingen naar CS. Wie nu tevreden is, wijst juist ook naar de Noord/Zuidlijn”.
Oktober 2020 publiceerde de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) zijn rapport ‘Toegang tot de Stad. Hoe publieke voorzieningen, wonen en vervoer de sleutel voor burgers vormen’. In zijn rapport wijst de Raad op het probleem dat voor sommige groepen in de steden bestemmingen als werk, onderwijs of zorg moeilijk bereiken kunnen zijn. De kwaliteit van het ov lijkt hoog, maar niet voor iedereen. De Raad concludeert dan dat de toegang tot vervoer onevenredig blijkt verdeeld, vooral voor degenen die in een relatief ongunstige sociaal-economische positie verkeren. “Het overheidsbeleid van de afgelopen vijftien jaar speelt een rol in dit probleem. In de planning van het ov is veelal uitgegaan van ‘dikke’ lijnen tussen A en B: verbindingen met duidelijke knooppunten, waarop veel mensen worden vervoerd. Een nadeel van deze benadering is dat het mensen relatief veel tijd, geld en moeite kost om bestemmingen te bereiken die een eind van deze knooppunten vandaan liggen. … De problemen met toegang tot vervoer zijn niet goed zichtbaar in het gangbare onderzoek naar vervoer. Toch zijn er steeds meer aanwijzingen dat een kleine groep, buiten het zicht van beleidsmakers, dagelijks worstelt met de vraag hoe zij zich moeten zien te verplaatsen.”
In dit verband verwijst de Raad in zijn rapport naar het onderzoek van Motivaction. Weliswaar wordt de Noord/Zuidlijn als een succes beschouwd, maar paradoxaal genoeg geeft tegelijkertijd 38% van de mensen in Amsterdam-Noord aan dat de kwaliteit van het ov voor hen is verslechterd.
December 2021 worden de resultaten gepubliceerd van een vierjarig onderzoek (van onder meer de TU Delft en het AMS Institute) naar de vervoerkundige, ruimtelijke en economische effecten van de Noord/Zuidlijn. De belangrijkste conclusie: zoals bedoeld is de Noord/Zuidlijn de ‘ruggengraat’ van het OV-netwerk geworden. Toch onderstreept Niels van Oort, projectleider van de studie namens de TU Delft, dat de bevindingen van het onderzoek een aanzet gegeven hebben voor vervolgonderzoek naar sociale inclusie, “gericht op (mobiliteits)kansen voor iedereen in de samenleving.” Egbert de Vries, voorzitter van de Vervoerregio Amsterdam, zegt hierover (aangehaald op de website van de TU Delft): “Hoe succesvol de Noord/Zuidlijn ook is, het is natuurlijk zuur als net jouw buurt er op achteruit is gegaan. Daar hebben we oog voor. Openbaar vervoer is meer dan een bus, tram of metro van A naar B. Openbaar vervoer heeft een sterke sociale functie. De Lijnennetvisie stamt uit 2015. Inmiddels hebben bepaalde zaken zoals inclusiviteit een hogere prioriteit gekregen en is ons denken over de functie van het openbaar vervoer, mede ook door de coronapandemie, veranderd. Dat maakt dat we bepaalde punten wel willen aanpakken. Daar wordt al hard aan gewerkt.’’
Maart 2022 beëindigt Margo Andriessen haar voorzitterschap van de stadsdeelcommissie en wordt ze in het Noord Amsterdams Nieuwsblad geïnterviewd. Andriessen wijst in dit interview op de in haar ogen ‘rampzalige situatie’ rond het metrostation Noorderpark. Volgens de krant is ze daar zeer ‘stellig’ over. “De bussen reden (sinds de komst van de metro, Favas.net) niet langer door naar CS en de gemeente dacht dat metrostation Noord het belangrijkst zou zijn als overstappunt. Die functie kreeg station Noorderpark echter veel meer vanwege zijn logische ligging. Maar Noorderpark is een naargeestig station, waar je in wind en regen staat en je je fiets niet kwijt kunt.” Toen Andriessen haar kritiek naar aanleiding van een promotiefilmpje ventileerde, kreeg ze de wind van voren van andere politici die vonden dat ze ‘tegen haar eigen partij in ging’. Toch achtte ze het nodig haar commentaar naar buiten te brengen. Intussen is ze blij dat buslijn 35 nu langer en vaker bij station Noorderpark stopt.
Verantwoording
Project/onderzoek (2019) door Motivaction (Roel Schoemaker c.s.); Favas.net (Rob van der Bijl) fungeerde als adviseur over de opzet en de vraagstelling van het onderzoek. Over de latere ontwikkelingen (sinds 2019) wordt gepubliceerd onder inhoudelijke en redactionele verantwoordelijkheid van Favas.net.
Het onderzoeksproject en de monitoring van latere ontwikkelingen is mede mogelijk gemaakt door Lightrail.nl, alsmede Universiteit Gent, Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning.
Eindredactie en foto’s: Favas.net (2019-2022)
We voelen ons gesteund door een reeks van artikelen van Marc Kruyswijk over de Noord/Zuidlijn in Het Parool: Een sneller ov dankzij Noord/Zuidlijn, klopt dat wel? (20 juli 2018); Noord/Zuidlijn is verslechtering voor inwoners Nieuw-West en Noord (14 juli 2019); Veel reizigers slechter af met N/Z-lijn. Onderzoek: Reistijd langer, rit duurder, stations onveilig (voorpagina, 15 juli 2019).
Naar aanleiding van ons onderzoek sprak OV Magazine met Pieter Paul Verheggen, de directeur van Motivaction. De resultaten verbazen Verheggen niets. “Je ziet dat er in stadsdeel Noord niet alleen twee metrohaltes zijn bijgekomen (Noord en Noorderpark, red. OVM), maar dat de hele infrastructuur is veranderd. Het busnetwerk is behoorlijk uitgedund, waardoor men eerst naar de metrohalte moet reizen.” Geïnterviewd door Guus Pluylaert in het artikel Noord/Zuidlijn stemt niet enkel positief, OV Magazine, september 2019 (https://www.ovmagazine.nl/nieuws/noord-zuidlijn-stemt-niet-enkel-positief).
Behalve van het nieuwsbericht (februari 2020) op de website van DESAN Research Solutions (www.desan.nl) is gebruik gemaakt van de DESAN-rapportage ‘Onderzoek Mobiliteit Amsterdam Noord’ (december 2019).
Het rapport van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) ‘Toegang tot de Stad. Hoe publieke voorzieningen, wonen en vervoer de sleutel voor burgers vormen’, (oktober 2020), is afkomstig van Rli’s website: https://www.rli.nl/publicaties/2020/advies/toegang-tot-de-stad-hoe-publieke-voorzieningen-wonen-en-vervoer-de-sleutel-voor-burgers-vormen
De bevindingen van het onderzoek van TUD c.s. zijn gepubliceerd in het rapport De Impact van de Noord/Zuidlijn (december 2021). De uitspraken van Niels van Oort en Egbert de Vries zijn ontleend aan de website van de TU Delft (https://www.tudelft.nl/2021/tu-delft/impactstudie-toont-noord-zuidlijn-aan-als-ruggengraat-van-ov-netwerk-in-amsterdam).
De uitspraken van Margo Andriessen zijn overgenomen van het Noord Amsterdams Nieuwsblad, week 13, maart 2022, ‘Oma van de stadsdeelcommissie neemt afscheid’ – artikel op de voorpagina door John Jansen van Galen en Tom Tossijn.
Update: 13 April 2022